Các Dân Tộc Điện Biên – Người Xinh Mun

Điện Biên là một tỉnh miền núi ở phía Tây Bắc của Tổ quốc, cách thủ đô Hà Nội gần 500km về phía Tây Bắc và là tỉnh duy nhất có chung đường biên giới với 2 quốc gia Lào và Trung Quốc dài hơn 400 km, với hình bị chia cắt mạnh bởi đồi núi, các dân tộc Điện Biên cũng rất đa dạng.

Tại Điện Biên hiện có 19 dân tộc anh em cùng sinh sống.

Tính đến năm 2021, dân số của tỉnh Điện Biên là 625.100 người với mật độ dân số là 66 người/km². Trong đó, dân số nam là 317.400 người và dân số nữ là 307.700 người; dân số thành thị đạt 95 nghìn người và dân số nông thôn đạt 530.100 người. Tỷ lệ tăng tự nhiên dân số của Điện Biên từ năm 2009 đến năm 2019 là 2%.

Hãy cùng Thổ Địa Điện Biên khám phá các dân tộc Điện Biên đời sống văn hoá của bà con bản địa tại nơi đây nhé.

1 CÁC DÂN TỘC ĐIỆN BIÊN – NGƯỜI XINH MUN

1.1 Người Xinh Mun

Còn được gọi là người Puộc, người Pụa là một dân tộc ít người, sinh sống ở bắc Việt Nam và Lào.

Tại Việt Nam, họ được công nhận là một dân tộc trong số 54 dân tộc tại Việt Nam.

Theo Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009, người Xinh Mun ở Việt Nam có dân số 23.278 người, có mặt tại 22 trên tổng số 63 tỉnh, thành phố. 

Tại Điện Biên có khoảng 1.926 người (2009) chủ yếu cư trú tại xã Chiềng Sơ, huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên

Ngoài ra họ còn cư trú ở một số tỉnh thành khác như: tỉnh Sơn La (21.288 người, chiếm 91,5% tổng số người Xinh Mun tại Việt Nam) cư trú chủ yếu ở các huyện biên giới giáp Lào là Yên Châu và Sông Mã, Đồng Nai (10 người), Nam Định (10 người), Hà Nội (10 người) – số liệu năm 2009.

1.2 Giải thích tên gọi của dân tộc Xinh Mun

Cái tên dân tộc Xinh Mun được chọn làm tộc danh của dân tộc này được phiên âm từ K’xing Mul, có nghĩa là Người Núi.

Ngoài ra, dân tộc này còn có một số tên gọi khác như Xá, Puộc hay Xá Puộc trong thời kỳ phong kiến chống Pháp – Đại diện cho những người nô dịch và bị coi khinh vì xếp cuối trong tầng lớp xã hội.

Người Thái ở Mộc Châu lại gọi người Xinh Mun với cái tên Phủ Puốc, có nghĩa là Người Mối. Để phù hợp với chữ Quốc ngữ cũng như thuận tiện cho việc gọi tên.

Danh mục các dân tộc thiểu số ở Việt Nam do Tổng cục thống kê công bố năm 1979 đã chọn Xinh Mun làm tộc danh chính thức của dân tộc này.

2 Ngôn Ngữ Dân Tộc Xinh Mun

Ngôn ngữ: Ngôn ngữ người Xinh Mun thuộc nhóm ngôn ngữ Môn – Khơ Me (ngữ hệ Nam Á).

Người Xinh Mun giỏi tiếng Thái.

Rất khó phân biệt người Xinh Mun với người Thái và người Lào ở Tây Bắc, bởi lẽ những dân tộc này cư trú xen kẽ với nhau nên Người Xinh Mun có thể xem là hiện tượng dân tộc thiểu số ít người đang bị đồng hóa và đang dần bị mai một bản sắc.

3 Hoạt Động Sản Xuất Và Phương thức Vận Chuyển

Người Xinh Mun sống chủ yếu bằng nghề làm nương rẫy, trồng lúa nếp và ngô là chính. Có loại nương chọc lỗ tra hạt giống, có nương dùng cuốc và có nương dùng cày để canh tác.

Một số nơi có ruộng nước. Trước kia người Xinh Mun nuôi trâu, dê, lợn… thả rông, nay nhiều bản đã làm chuồng xa nhà cho súc vật.

Hái lượm và săn bắn góp phần quan trọng cho đời sống của họ. Nghề đan lát khá phát triển, đồ đan đẹp và bền, họ thường đổi đồ đan cho người Thái, người Lào để lấy một phần đồ mặc và đồ sắt.

Người Xinh Mun có tập quán ăn trầu, nhuộm răng đen, uống rượu cần, thích gia vị cay.

Phương tiện vận chuyển: Người Xinh Mun Phổ biến dùng gùi đeo trên trán.

4 CÁC DÂN TỘC ĐIỆN BIÊN: Quan Hệ Xã Hội

Quan hệ xã hội: Gia đình nhỏ, phụ quyền là chủ yếu, nhưng những đại gia đình gồm ba thế hệ hay các anh em trai đã có vợ vẫn sống chung trong một nhà còn tồn tại khá đậm nét.

Số lượng thành viên trong nhà khoảng 10-15 người, cũng có nhà lên tới 20-30 người.

Người Xinh Mun có nhiều họ nhưng phổ biến nhất là hai họ: họ Vì và họ Lò.

Mỗi họ đều có kiêng cữ riêng. Các con theo họ cha. Trong nhà, khi người cha chết, thì con trai cả giữ vai trò quan trọng.

4.1 Hôn Nhân Người Xinh Mun

Cưới xin: Người Xinh Mun Phổ biến tục ở rể. Trước đây con trai phải ở rể khoảng 8-12 năm hoặc ở rể suốt đời nếu bên vợ không có con trai.

Trong lễ cưới đi ở rể, cô dâu, chú rể phải đổi tên của mình lấy một tên mới chung cho cả hai người. Tên chung này do bố mẹ vợ, ông cậu đặt cho, đôi khi lại phải bói xin âm dương để tìm tên chung.

Cô dâu búi tóc ngược lên đỉnh đầu biểu hiện là người con gái đã có chồng. Ngay trong hôm cưới đi ở rể, đôi vợ chồng mới cưới trở về nhà trai 2, 3 ngày rồi mới sang ở hẳn nhà gái cho đến hết thời gian ở rể.

Lễ cưới đưa dâu về nhà trai tổ chức sau khi hết thời gian ở rể, lúc đó đôi vợ chồng đã có một hoặc vài con. Lễ lại mặt tổ chức sau đó vài ngày, hay một năm.

4.2 Tập Quán Sinh Đẻ Của Người Xinh Mun

Sinh đẻ: Người Phụ nữ có mang vẫn đi nương, đi rừng cho đến tận ngày sinh. Sản phụ đẻ ngồi cạnh bếp nấu cơm, ngay trong nhà.

Mẹ chồng, chồng hay một bà già láng giềng đỡ đẻ. Cắt rốn bằng cách: kéo rốn dài đến mắt cá chân đứa trẻ rồi buộc nút lại, từ đó lại kéo dài tiếp một đoạn như thế nữa rồi mới cắt.

Nhau đẻ đựng trong ống tre, treo lên cây cao nơi có ít người qua lại. Trẻ gần một tuổi mới mời thầy cúng về, làm lễ đặt tên.

5 CÁC DÂN TỘC ĐIỆN BIÊN: Ẩm Thực Dân Tộc Xinh Mun

Ăn: Người Xinh Mun ăn cơm nếp, cơm tẻ, thích gia vị cay, uống rượu cần, có tập quán ăn trầu, nhuộm răng đen.

6 CÁC DÂN TỘC ĐIỆN BIÊN: Trang Phục Người Xinh Mun

Y phục của họ giống người Thái.

Người Xinh Mun Không có cá tính dân tộc mà chịu ảnh hưởng trang phục Thái đen (giống người Kháng).

7 CÁC DÂN TỘC ĐIỆN BIÊN: Nhà Của Người Xinh Mun

Người Xinh Mun ở nhà sàn, gần giống với người Thái.

Mái nhà có hình mai rùa (Giống người Thái đen), có hai thang lên xuống ở hai đầu hồi.

8 CÁC DÂN TỘC ĐIỆN BIÊN: Tục Lệ Ma Chay Người Xinh Mun

Ma chay: Tiếng súng trong nhà báo hiệu có người chết, cùng lúc đó người con trai ném ông đầu rau vào nơi thờ cúng tổ tiên bày tỏ một sự giận giữ truyền thống.

Mọi điều kiêng kỵ hàng ngày của gia đình cũng như của người con rể nay được huỷ bỏ, người ta nấu cơm trên bếp sưởi, đặt tai ninh theo chiều ngang nhà, con rể lo mọi việc cơm nước.

Không dùng quan tài gỗ mà chỉ bó cót. Chọn đất đào huyệt bằng cách ném trứng trên khu vực định sẵn, trứng vỡ ở đâu thì huyệt được đặt ở đó.

Nhà mồ được làm cẩn thận, có đủ thứ cần thiết tượng trưng cho người chết. Người Xinh Mun không có tục cải táng và tảo mộ.

9 CÁC DÂN TỘC ĐIỆN BIÊN: Tục Lệ Thờ Cúng

9.1 Tín Ngưỡng Thờ Cúng Người Xinh Mun

Thờ cúng: Thờ cúng tổ tiên hai đời, bố mẹ và ông bà. Biểu trưng cho nơi thờ tổ tiên là một chiếc xương hàm lợn, ít trầu đựng trên nắp giỏ cơm, ống tre đựng nước.

Cúng vào các dịp cơm mới, đám cưới, nhà mới. Việc thờ cúng tổ tiên, tuỳ nơi, có thể chỉ do anh cả, cũng có thể do các anh em trai cùng đảm nhiệm.

Bố mẹ vợ được thờ riêng ở một chiếc lán nhỏ, bên cạnh nhà, cơm nước cúng được nấu ở ngoài nhà. Lễ cúng bản hàng năm rất được coi trọng.

9.2 Lễ Nhà Mới Người Xinh Mun

Nhà mới: Người Xinh Mun có tập quán ai dựng nhà thì cả bản đến giúp nên nhà chỉ làm vài ngày là xong.

Họ thường làm nhà vào dịp sau vụ gặt và chọn đất dựng nhà bằng cách bói xem đất dựng nhà bằng bói xem đất có hợp với các thành viên trong nhà không.

Ngày nước (các ngày 2, 6, 8, 9 trong tháng) thích hợp với việc làm nhà. Kiêng ngày hoả tức các ngày 1 và 7.

Ông cậu là người dựng cột chính, trên treo nhiều vật tượng trưng cho sự phồn thực, đầy đủ của gia đình như bông lúa, con dao, cái thớt, các vật biểu tượng âm, dương vật.

Ông cậu cũng là người đốt ngọn lửa đầu tiên trên bếp nấu cơm của căn nhà mới. Ngọn lửa ấy được giữ không tắt trong suốt đêm đầu tiên.

10 CÁC DÂN TỘC ĐIỆN BIÊN: Lễ Tết Của Người Xinh Mun

10.1 Lễ mừng cơm mới của người Xinh Mun:

Lễ mừng cơm mới là một trong những nghi lễ sinh hoạt văn hóa dân gian truyền thống được trao truyền từ nhiều đời nay và đã trở thành di sản độc đáo của dân tộc Xinh Mun.

Nghi lễ chứa đựng, phản ánh những nét đặc trưng về lịch sử, văn hóa, đời sống, kinh tế của đồng bào Xinh Mun qua các câu chuyện truyền thuyết, diễn xướng, dân ca, dân vũ, phong tục và tập quán, tín ngưỡng.

Lễ mừng cơm mới của người Xinh Mun ở Chiềng Sơ, Điện Biên thường được tổ chức vào khoảng cuối tháng 8 đầu tháng 9 hàng năm.

Thời gian cụ thể tùy thuộc vào sự lựa chọn của các gia đình.

Lễ mừng cơm mới của người Xinh Mun được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia theo Quyết định số 64/QĐ-BVHTTDL ngày 12/01/2022.

10.2 Lễ hội KSaisatip – Lễ hội lộc hoa của dân tộc Xinh Mun Điện Biên

Nhắc đến dân tộc Xinh Mun là không thể không nhắc đến lễ hội Lộc hoa được tổ chức vào mùa xuân hằng năm vô cùng độc đáo của dân tộc này.

Với mục đích cầu phúc, cầu lộc, cầu mùa màng tốt tươi, cho mưa thuận gió hòa và cho con dân khỏe mạnh, lễ hội được tổ chức lớn và kéo dài nhiều ngày, chỉ kết thúc khi hoa ban nở và măng đắng mọc báo hiệu vào vụ mùa mới.

Không phải lễ hội chung của làng, lần lượt từng nhà sẽ làm lễ hội Lộc hoa. Mỗi bản có bao nhiêu nhà là có bấy nhiêu ngày hội.

Lễ hội kéo dài, nhưng không bao giờ diễn ra khi “hoa ban đã tàn, măng đắng đã mọc cao” (đầu tháng 4 dương lịch), vì khi ấy mùa làm nương đã bắt đầu.

Tuy lễ hội tổ chức trong từng nhà, nhưng ai cũng tự giác tham gia, ai làm trái lệ dễ bị chê cười, thậm chí có thể bị loại ra khỏi cộng đồng.

Sau khi nghi lễ kết thúc mọi người bắt đầu uống rượu, múa xoè, những điệu xoè của hội Lộc hoa rộn ràng, mạnh mẽ, có phần quyết liệt hơn, ồn ã hơn nhiều, xòe múa say sưa, lúc cầm tay nhau, lúc xòe khan, lúc dùng khăn nối vào nhau, tạo thành điệu xòe kéo co (xòe Thái không đâu có).

10.3 Nghi Lễ Mạng Ma Của Người Xinh Mun

Lễ Mạng Ma là nghi lễ dành cho các thầy mo của bản Xinh Mun. Những gia đình khá giả và có người già đau ốm thì tổ chức nghi lễ này.

Họ tổ chức ngày lễ 3 hôm liền để cầu sức khỏe, khấn thần linh phù hộ gia đình, dòng họ khỏe mạnh, mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, cây cối tươi tốt, gia súc không mắc bệnh dịch mà ngày càng sinh sôi.

Những gia đình có bậc ông bà cha mẹ lớn tuổi thì vài năm lại tổ chức một lần để cầu tuổi thọ, bớt vận hạn về sức khỏe, bệnh tật. Đây cũng tương tự như một kiểu cúng bản mệnh, cầu bình an, thêm tuổi thọ, giải trừ bệnh tật của nhiều dân tộc khác.

Đặc biệt, vì cách thức để một người trở thành thầy mo và hành nghề thầy mo ở bản làng Xinh Mun rất phức tạp và nhiều công đoạn nên những nghi thức truyền thống do thầy mo của người Xinh Mun đảm nhiệm vẫn còn được giữ gìn.

Thầy mo giỏi có thể còn biết cả bốc thuốc chữa bệnh, chẩn bệnh, bấm độn, trì chú và bói toán nên thầy mo là bậc uy tín, được kiêng nể trong cộng đồng.

Khi cúng lễ, thầy mo mặc trang phục truyền thống của người Xinh Mun, đầu nhất thiết phải đội khăn được tạo bằng cách ghép 2 mảnh vải thổ cẩm đỏ, đính các gù vải ghép nối nhiều màu rực rỡ và dài đến thắt lưng để thêm phần trang nghiêm.

11 Văn Hoá, Văn Nghệ Truyền Thống

Người Xinh Mun thích hát và múa vào các dịp tết lễ, ngay trên nhà.

Trai gái, nam nữ hát đối với nhau rất tự nhiên.

12 Lời Kết

Chào Các bạn, trên đây là một số thông tin về văn hoá, và những nét đặc trưng của dân tộc Si La một trong 19 các dân tộc Điện Biên đang cùng sinh sống của Thổ Địa Điện Biên.

Hãy cùng tìm hiểu thêm các dân tộc khác đang cùng sinh sống tại Điện Biên ở bên dưới link nhé.

——->>> Xem thêm Dân tộc Khơ – Mú

——->>> Xem thêm Dân tộc Lự

——->>> Xem thêm Dân tộc Si La

—->>> City Tour du lịch Điện Biên 3n2đ tại đây

—->>> City Tour du lịch Điện Biên 2n1đ tại đây

Những di tích lịch sử cách mạng này mãi mãi là minh chứng cho sự tồn tại và phát triển bền vững của mảnh đất Điện Biên Phủ anh hùng.

Xem thêm Tour Du Lịch Điện Biên cùng Thổ địa tại đậy

 

CÔNG TY TNHH TMDV DU LỊCH PHAN THÀNH TÂY BẮC

Số 79 Tổ 5 Phường Mường Thanh, Thành Phố Điện Biên Phủ, Tỉnh Điện Biên

0789.117.227

phanthanhtaybac@gmail.com

https://www.facebook.com/dulichdienbiencungthodia